wahyan "Kembang Setaman" seratanipun Sugito HS

Mulat Sarira Angrasa Wani

            Tembung ‘wani’ menika sajakipun sansaya kecalan teges. Kenging kangge tuladha, upaminipun ing ukara “Apa kowe wani mungsuh aku?” utawi ukara “Aku ora wani nandangi pakaryan iki”. Ing tuladha kalih ukara wau, tembung ‘wani’ menika dipun-gayutaken kalihan kekendelan jumangkah maju. 

            Pitakenankula: kok sampun langka tembung ‘wani’ ingkang dipun-gayutaken kalihan kekendelan jumangkah mundur utawi kekendelan mandheg (boten maju lan boten mundur)? 

            Buktinipun sampun kathah. Saestu sampun langka kepireng wonten tiyang ngendika “Aku wani ngakoni yen aku salah” utawi “Aku wani mundur saka jabatan iki” utawi ukara sanesipun ingkang nelakaken raos wantun ndhadha kalepatan tuwin wantun mikul menapa kemawon ingkang mujudaken wohing pakarti. 

            Sajakipun “angrasa wani” menika sampun pisah kalihan “mulat sarira”. Sajakipun, sauger sampun rumaos wantun, salajengipun boten prelu mulat dhiri. Pramila, samenika kathah ingkang kulina waton saguh lan pepuntonipun boten jedhag nandangi. Sampun kaprah tiyang janji menika gampil anggenipun mblenjani. Malah raos wantun menika sampun dados gaman ingkang mbebayani lan nggegirisi.

            Meh saben dinten wonten warta kriminalitas ingkang estunipun namung kajarag saking agengipun raos wantun ingkang tanpa mulat dhiri. Kathah tiyang ingkang kaladuk tumindak milara utawi malah mejahi (nyilakani) tiyang sanes tanpa ngrumaosi bilih piyambakipun mangke mesthi boten kiyat nampi pidana gesang ing pakunjaran. 

Kathah tiyang kaladuk saguh dados pangarsa jebul tanpa legawa menggah sepinten awratipun ngesuhi tiyang ingkang atusan, kepara ewon cacahipun, lan manekawarni watakipun, Saengga pepuntonipun kawantunanipun mangarsani menika namung malah sansaya mimbuhi ruwetipun kawontenan. Semantena, inggih taksih boten gadhah raos wantun kangge jumangkah mundur utawi ndhadha kekiranganipun. 

Kula malah jubriya, menapa para tokoh ingkang sami pasang iklan politik menika inggih sampun mulat sarira satemah angrasa wani? Menapa inggih namung waton sangu wani kemawon, tanpa mawi mulat sarira? 

Iba saenipun menawi lajeng sami purun negesi “mulat sarira angrasa wani” menika kanthi prasaja, inggih menika: tahu dhiri. Gamblangipun, raos wantun menika prayoginipun kawiwitan saking muluring nalar lan menebing batin ingkang sampun ndungkap mangretosi dhiri pribadi, komplit menggah sae lan awonipun; kirang lan langkungipun; sembada lan botenipun; lan sanes-sanesipun.

            Sampun ngantos raos wantun menika tuwuh namung kajarag saking manah ingkang nembe butheg lan nalar ingkang nembe ruwet. Menawi mekaten menika, ateges namung raos wantun ingkang tanpa wewaton, saengga asring njalari ubaling angkara-murka, nuwuhaken bebanten, lan tamtu ngrisak tataning ngagesang.

            Sumangga sesarengan memuji, tansaha pinaringan kekiyatan kangge mulat sarira saengga boten ngantos kalepyan dhumateng jatining dhiri. Lan sumangga sesarengan tansah nggladhi dhiri supados tansah ginadhuh raos wantun kangge nglegawani kekirangan lan kalepatan saengga lila ngandhap-asoraken dhiri ing salebetipun pasrawungan.

kaserat ing Yogyakarta taun 2008

Geguritan reriptane Ahmad Jalidu

Kidung Pretapan

Mripatku tan kuwawa nyawang
Wayangan sinengker cahya gadhing 

Playumu tan tinandhing

Playumu playuning angin

Ngambar wingit
Muwun kelayu

Ing tembe
Ing sangisoring waringin kene

Semediku bakal jugar
Nuju keprungu tembangmu ing pucaking wengi

Yogyakarta, 2009

SEKAR TENGAHAN

Sekar Tengahan Juru Demung
KIDUNG GANDRUNG
Sumaryono
lir hapsari candranira
cahyane mancorong semu
esem manis memalatkung
si Kenya karya wigena
adhuh Rama adhuh Biyung
anakmu jiniret brangta
kayungyun si Kenya Ayu

siyang lan ratri tan kendhat
eseme ngleledha kalbu
kebacut semi tresnaku
ingsun wus saguh andhadha
tan idhep marang sesiku
waton katekaning sedya
sumandhing si Kenya Ayu

dhuh Nimas pepujaningwang
timbangana asmaraku
tambanana turidhaku
muhung Andika sajuga
ingkang tansah angreridhu
temah liwung jroning driya
gandrung-gandrung kapirangu

larane kabotan tresna
impen-impenen wong ayu
keselak pengin angrangkul
angelus angaras rikma
sarwi bebisik tumungkul
weh ukara pamiluta
dhuh-adhuh tulus tresnaku

teks sesorah koleksi taun 2013

sampun nate dipunpigunakaken ing sayembara sesorah siswa SMK/SMA taun 2013

Kabudayan Jawi Sanes Klangenan

kaserat dening Sugito HS

Assalamu’alaikum wa rahmatullahi wa barakatuh

Nuwun, para Kadang kakung lan putri. 

Kula ngaturaken sugeng enjing dhumateng Panjenengan sedaya.

Alhamdulillah dene Gusti sang Maha-Rahman tansah nandukaken kawelasanipun dhumateng kula lan Panjenengan sedaya, titahipun ing jagad padhang. Alhamdulillah dene Gusti sang Maha-Rahim sanityasa paring asih-tresnanipun tumanduk dhumateng titahipun ingkang netepi budi utami.

Para Kadang kakung lan putri.

 

Ing kalodhangan menika kula nyuwun lilah badhe matur, mbabar gagasan ngengingi sejarah. Kaprahipun, menawi wonten tiyang ingkang ngandharaken sejarah menika sinebut ndongeng. Nanging ing riki tamtu kemawon badhe kaladuk kirang dedugi, nerak tatakrami menawi kula lajeng ndongeng. Menapa malih ingkang kula-dongengi menika Panjenengan, ingkang kacihna langkung sepuh ing yuswa lan langkung pana ing samukawising kawruh.

Pramila kula boten badhe ndongeng, boten badhe ndongengi Panjenengan. Namung badhe ngajak Panjenengan ngudhari werdining KALA. Kala menika dasanamanipun wektu; wekdal; mangsa; waktu; masa. Kala menika pinerang dados tigang tataran, inggih menika, ingkang sepisanan winastan mangsa lalu utawi wekdal kapengker, lajeng mangsa samangke utawi wekdal samenika, lan ingkang pungkasan winastan mangsa benjing utawi wekdal ngajeng.

Mangsa lalu sampun kalampahan. Pramila ugi sinebut mangsa kawuri. Dene mangsa samangke saweg linampahan. Lan mangsa benjing saweg badhe kalampahan.

Ing mangsa lalu wonten idealisme utawi gegayuhan luhur cakrik lawas, inggih cengkokipun para leluhur. Wonten ingkang sampun kelampahan ginayuh. Wonten ugi ingkang dumugi sepriki dereng kacihna nyatanipun. Ing wekdal samangke wonten realitas (kanyatan) ingkang lumampah lan linampahan dening kula lan Panjenengan. Kaprabawan dening realitas menika lajeng kula lan Panjenengan ngronce gegayuhan utawi idealisme cakrik enggal, inggih cengkokipun generasi anyar ingkang saben dinten tansah ingeja ing salebeting donga panyuwunan-kula lan Panjenengan sedaya nalika tumungkul amarikelu ing pasujudan.

Saben dinten kula sampun dinongengan endah-edi prayoginipun alam idealisme lan realitas kabudayan ing bebrayan Jawi jaman rumuhun. Awit saking dongengan endah menika kula mbundheli pamanggih, nduduti pamikir bilih wekdal samenika, kanyatanipun; realitasi-pun ing bebrayan Jawi saestu kothong; garing saking gegayuhan luhur. Saben dinten lan saben tiyang prasasat tansah ngalembana edining mangsa lalu sinartan nandhingaken kalihan kawontenan jaman samangkin ingkang sarwa-sarwi modhal-madhul, bedhah-suwek-bolong datan darbe pethingan budaya.

Sekathahing panuding namung tumuju dhateng bebrayan Jawi mangsa samangke ingkang tinelakaken asor tan nulad para luhur. Ana sing alok basa Jawa saiki jare rusak, jare sastra Jawa wis mati, jare budaya Jawa mung kari crita. Kathah ingkang nuding bilih bocah saiki wis ora ngreti Jawa, ora dunung marang Jawa, ora weruh marang Jawa, wis dudu wong Jawa.

Kula ingkang kalebet golonganipun ingkang tinuding, golonganipun ingkang dinakwa, boten saged murina, boten saged gregah nesu amuk-amuk, sagedkula namung sedhih, ngrumaosi kewirangan, ngrumaosi awon lan ina. Nanging kula pribadi boten milih sedhih. Kula milih ngregah ngadeg lan mbengok sora ngeja parikan lawas: klemben klemben, roti roti/ biyen ya biyen, saiki ya saiki. Sebab inggih namung menika ingkang saged hanyembuh raos tetegkula supados saged ngrapal mantram, rumagang tumandang, mbudidaya amrih boten ngantos duraka dhateng kabudayan Jawi nanging boten kedah awrat ginondhelan idealisme mangsa kawuri. Sebab kula ugi gadhah idealisme ingkang thukul saking muluring nalar lan melaring raos-kula awit saking nglampahi realitas kabudayan Jawi ing wekdal samangke.

Para Kadang

Boten prelu nandhingaken elokipun serat-serat kasusastran wedalan Tepas Kapujanggan jamanipun Yasadipura kalihan layang-layang kasusastran wedalan jaman samenika menawi kula lan Panjenengan nedya njejegaken adegipun sastra Jawi. Ingkang dipunbetahaken inggih namung kridha taberi nulis, waton boten namung sregep nulis SMS kemawon.

Boten prelu nandhingaken edining swasana wawan pirembagan ing Paheman Radyapustaka nalika jamanipun Ranggawarsita kalihan swasana diskusi ing kalodhangan mirunggan seminar lan workshop kabudayan Jawi ing jaman samangke menawi kula lan Panjenengan gadhah krenteg ngumbulaken gendera-ronteking basa Jawi. Ingkang dipunbetahaken inggih namung tuwajuh memanuh srawung kanthi greget patembayatan, waton boten mligi nggadhang pangalembana kemawon. Sebab, basa Jawi menika raga, dene jiwanipun inggih menika solah-slaga ingkang netepi tatakrama.

Ing riki kula kepeksa mbengok bilih basa Jawi menika sanes paesan! Sastra Jawi menika sanes sandhangan. Kabudayan Jawi menika sanes klangenan! 

 

Basa Jawi menika ragakula lan Panjenengan. Sastra Jawi menika jiwakula lan Panjenengan. Kabudayan Jawi menika jiwa lan raga. 

Emanipun, jiwa lan raga menika kalamangsa asring tanpa aji sinaosa mawi regi.

Wassalamu’alaikum wa rahmatullahi wa barakatuh

macapat koleksi 2015

Sekar Alit (Macapat)

MEGATRUH Darmaning Dhalang

rinipta dening Sugito HS

dhalang iku lantaran tumrap pitutur   

nanging ala lamun dadi                                    

sumber lan tukang tetutur                                       

kudu mawa sanggit ringgit                                        

amrih manjing atining wong                                    

terjemahan:

Dalang itu wahana tersampaikannya nasihat.

Tapi salah jika ia menjadi

sumber nasihat dan menjadi tukang mencela atau memuji saja.

Nasihat harus disampaikan melalui dongeng wayang,

agar dapat masuk ke hati semua orang.